مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اسفند ۱۲۸۸ نشست ۵۵

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۳ اسفند ۱۲۸۸ نشست ۵۵

مجلس شورای ملی ۳ اسفند ۱۲۸۸ نشست ۵۵

جلسه ۵۵

صورت مجلس روز سه‌شنبه یازدهم شهر صفرالمظفر ۱۳۲۸

مجلس سه ساعت و بیست و پنج دقیقه قبل از غروب در تحت ریاست آقای مستشارالدوله تشکیل شد.

صورت جلسه قبل را ذکاءالملک قرائت کردند.

رئیس - ملاحظه‌ای هست؟

دکتر علیخان - می‌خواستم عرض کنم قرار شده بود مجلس چهار ساعت قبل از غروب شروع بشود ولی چند روز است دیرتر تشکیل می‌شود.

رئیس - بلی یک قدری دیر می‌شود در صورت مجلس ایرادی هست بفرمایید.

(گفتند صحیح است) امضاء نمودند.

(ذکاءالملک رقعه وزارت داخله با تلگراف نظام‌السلطنه را قرائت نمودند مشعر براینکه اعظم الدوله با آنکه قریب هزار و دویست سواره و پیاده دور خود جمع کرده بود در بیستون دستگیر شد.)

رئیس - مقصود اطلاع آقایان بود لکن نمی‌خواهیم در این خصوص مذاکره نماییم البته خاطر آقایان مسبوق است که چندی قبل به واسطه بعضی تسامح و غفلت‌ها از مامورین سرحدی ما تجاورزی از طرف سرحدداران عثمانی شده بود سقز را تصرف کرده بودند امر قطعی شده است که آنجا را تخلیه نمایند این رقعه وزارت خارجه است که اطلاع داده‌اند.

ذکاءالملک استیضاح خود را از وزارت مالیه قرائت کرد مبنی بر اینکه وزارت مالیه بعضی حقوق ها را که از مجلس قطع نشده تجدید و اخذ تومان یک عباسی را مستوفیان کمافی‌السابق می نمایند در این خصوص از وزارت مالیه استیضاح خواهم خواست.

ایضا استیضاح از وزارت داخله در خصوص امر نان و گوشت که این ایام خیلی اسباب زحمت شده است قرائت کردند (به امضای خودشان)

رئیس - آقای موتمن الملک هم در این خصوص استیضاحی خواسته بودند اینکه آقای ذکاءالملک قرائت کردند متضمن مقصود ایشان هم هست.

ذکاءالملک پیشنهاد آقای نواب را قرائت کردند متضمن اینکه چون اذهان نمایندگان از کم و کیف قروض دولت مستحضر نیست و درباره امور دادن رای مستلزم اطلاعات کامله از قروض دولتی است به این جهت پیشنهاد می کنم که کمیسیونی انتخاب شود که به قروض دولتی رسیدگی نموده خاطر آقایان را مطلع سازند. (تمام گفتند صحیح است.)

رئیس - امروز در آخر جلسه انتخاب خواهیم کرد.

راپرت کمیسیون عرایض و مرخصی قرائت شد مشعر بر اینکه آقای ناصرالاسلام به واسطه کسالت مزاج و استعلاج سه هفته اجازه خواسته اند کمیسیون ده روز اجازه می دهد و آقای افتخارالواعظ به سمت مخبری منتخب شدند.

دکتر امیر خان - قبل از اخذ رای لازم است عرض کنم ناصرالاسلام ناخوش است و بنده هم معالجه می کنم.

رئیس - رای می گیریم در این خصوص هر کس راپورت کمیسیون عرایض و مرخصی را بطوری که قرائت شد تصویب می کند قیام نماید. (قیام نمودند)

راپورت کمیسیون مبتکرات قرائت شد مبنی بر اینکه طرح آقای منتصرالسلطان را در مسله دخانیات کمیسیون اساسا قابل توجه دانسته و رجوع به کمیسیون فوائد عامه می نماید.

رئیس - حالا طرح آقای منتصرالسلطان را کمیسیون قابل توجه دانست مجلس هم قابل توجه می داند یا خیر؟

مرتضی قلی خان - این راجع به کمیسیون قوانین مالیه است نه فوائد عامه.

رئیس - در این باب چیزی اظهار نشده است.

تقی زاده - هیچکس از اعضای مجلس نمی داند این طرح چیست تا او را قابل توجه بداند یا نداند

رئیس - طبع و توزیع شده است.

میرزا ابراهیم خان - در خصوص همین مسله طرح می خواستم عرض کنم چون بنده هم لازم می دانستم که دخانیات به توسط ادارات دولتی اداره شود از این جهت قابل توجه دانسته ام.

آقا میرزا اسمعیل نوبری - چون این طرح امروز طبع و توزیع شده است رای فردا گرفته شود.

رئیس - باید خاطر آقایان مسبوق باشد که مسئله طبع قدری اسباب اشکال شده است به واسطه اینکه چاپخانه نیست و دایره طبع و توزیع نمی تواند به آن سرعتی که لازم است برساند.

وکیل الرعایا - من نمی دانم چرا چاپ‌خانه را حاضر نمی کنند تا کی باید چاپخانه نداشته باشیم چه چیز آن امروز در این مملکت نیست بفرمایید تا حاضر کنیم اگر محظوری دارد بفرمایید رفع محظور نماییم و کسی که مسئول این کار است بفرمایید از او بخواهیم

رئیس - اداره مباشرت در این خصوص دچار مشکلاتی شده است ولی به تصفیه این امر اقدامی شده است.

ارباب کیخسرو ـ چون اظهاری که آقای وکیل الرعایا فرمودند قدری به اداره مباشرت بر میخورد و این طور میفهماند که از اداره مباشدب در این خصوص غفلت شده است لکن غفلت از طرف وزارت معارف شده است با وجود اینکه میدانسته اند که لازم است اجاره داده آن حالا در تهیه این هستیم که ترتیبی در این کار بدهیم.

رئیس ـ حالا بیش از این در اینجا مذاکره نمیکنیم.

(راپورت کمیسیون مبتکرات راجع به طرحی که آقای فهیم الملک پیشنهاد کرده بودند قرائت شد.)

رئیس ـ این طرح چند روز است طبع و توزیع شده است در خصوص اینکه قابل توجه است یا خیر رأی میگیریم و بعد رجوع میکنیم به کمیسیون هر کس قابل توجه میداند قیام نماید.(با اکثریت تصویب شد.)

سید حسین کزازی ـ بنده مدتی است که اجازه خواستم اگر چه وقت گذشت ولی عرض میکنم که از طرف مجلس به نظام السلطنه اظهار تشکر میشود.

رئیس ـ این مطلب گذشته البته اظهار تشکر از ایشان خواهد شد.

اسدالله میرزا ـ بنده این را خیلی قابل توجه میدانم و خیلی چیز مفیدی است مگر اینکه هر روز سه چهار طرح پیشنهاد میشود و همه روی هم متراکم میشود عقیده بنده این است که در اینها ملاحظه الا هم فالاهم بفرمایند که هر چه را واجبتر است جلو بیندازند ولی عرض میکنم که این قانون دخانیات اهمیت دارد و البته باید بر سایر طرحها مقدم داشته شود.

میرزا ابراهیم خان ـ همین قسم که میفرمایند ممکن است که کمیسیون مبتکرات هم در نظر داشته باشد که هر چه معمتر است آن اول تقدیم هیئت رئیسه شود تا جزء دستور بگذارند و بیاید به مجلس.

آقا میرزا اسمعیل نوبری ـ بنده تصدیق میکنم کههمان باید ملاحظه الاهم فالاهم بشود ولی قبول ندارم که میگویند چرا هیئت رئیسه الاهم فالاهم نمیکند و تمام تقصیراترا کردن آنها بیندازیم دستور مجلس را خود مجلس تعیین میکند فقط هیئت رئیسه میگونیدکه جلسه آتیه دستورش فلان مطلب است والّا هر یک از وکلا میتوانند پیشنهاد کنند که من فلان مسئله را اهم میدانم آن وقت مجلس رأی بدهد.

منتصرالسلطان ـ هر چیز که امروز به بودجه مملکت بیفزاید آن را باید مقدم داشت خصوصاً مسئله دخانیات که به موجب صورتی که وزارت مالیه به وزارت داخله داده اند در سال به مالیه مملکت میافزاید و به این جهت میتوان گفت که از همه اهم تر است ما امروز دچار خیلی مشکلات هستیم و با این زحمات باید استقراض کنیم و هیچ کس تصویب نمیکند پس این را باید مقدم داشت.

رئیس ـ داخل موضوع امروز میشویم که از آن جمله مسئله فرش جوهری است یاد آوری میکنم که یک قدری مطالب زیاد شده است اگر بخواهیم مطلب را طول بدهیم به نتیجه نمی رسیم مثلا چند فقرهه بودجه موقتی وزارت خانه ها است و بعضی مسائل دیگر که اهمیتش زیاد است اعتقادم این است که یک قدری در مذاکرات ملاحظه کنیم که طولانی نشو اما بسا دیده میشود ک هوقتی یک مطلبی طرح میشود تا چند دقیقه در خصوص آن مطلب حرفی زده نمیشود ولی وقتی که یک نفر در آن باب حرف زد نسبت به گفته آن اشخص پاره ای ملاحظات میکنند و در آن مذاکرات مینمایند اصل مطلب میماند این طور بسا میشود که تولید اشکالات میکند خواهش میکنم از آقایان که در این باب قدری ملاحظه فرمایند.

وکیل التجار ـ سئوالی بنده داشتم و پیشنهادی هم کرده بودم قرائت نشده است.

رئیس ـ آنها گفته خواهد شد چند فقره امروز پیشنهاد شده است.

(ذکا الملک راپورت کمیسیون فواید عامه را راجع به قدغن فرش جوهری قرائت نمودند.)

میرزا ابراهیم خان ـ در شور اول راجع به فرش جوهری که راپورت کمیسیون مبتکرات قرائت شد چندان مخالفی نداشت مگر مدتی که کمیسیون پیشنهاد کرده بودند بعضی از آقایان آن را کم میدانستند در غره محرم ۱۳۲۸ کمیسیون ۹ ماه مدت را معین کرده است به علاوه آن سه ماهی که خواستند اضافه شود که یک سال بشود بعضی از آقایان که بصیرت و اگاهیشان بیشتر بود گفتند که قالیهای بزرگ در این مدت تمام نخواهد شد خوب است که به این مدت قدری بیفزائیم بنده پیشنهاد میکنم به مجلس که اگر چنانچه راپورت کمیسیون را تصویب کرده اند و حرفی دارند در مدت ممکن است یک مدت قلیلی را یا بیشتر بر آن افزوده شود آن وقت به همان راپورت کمیسیون رأی بگیرند.

معین الرعایا ـ بنده عرض میکنم آن مدتی که آقایان محترم معین کرده اند اشتباه کرده اند واصل قدغن هم اشتباه است اول باید ملتفت شد که مالیکه از جائی حمل میشود به جای دیگر تا در آنجا فروش برسد تا سه چهار ماه طول دارد و البته معلوم است که قالی را فوری نمیخرند تجار هم به واسطه کسادی و بعضی ملاحظات دیگر ممکن است چند ماه نگاه دارند به علاوه بعد از آنکه یک شخصی در کرمان قالی میخرد همانجا که نمیتواند بفروشد لابد است بفرستد به خارجه و آن وقت باید بیاید مثلا به آذربایجان که مرکز است و آنجا وقتی دست خارجه میدهند ممکن است که نخرند و باز این چند مدت بماند مثلا قالی های بزرگ پارچه سابقا ذرعی بیست قران بیست و پنج قران زیاد تر به فروش میرسید یک دفعه کساد شد و تقریبا سه سال است که به همان حالت باقی است دیگر عرض میکنم که این قدغن را بنده به کلی صلاح نمیدانم و اساسا صحیح نمیدانم اگر این قدغن را بکنید به این تجارت بسیار ضرر میخورد و همانطور که گفته شد باید مجلسی تشکیل شود از اشخاصی که علم این کار دارند و خبره هستند و یک عده هم از سایر ولایاتی که محل قالی بافی و این تجارت است بخواهند از قبیل آذربایجان و خراسان و کرمان و عراق و آن وقت یک مجلس در این جا با اینها تشکیل کنند آن وقت در باب مدت و غیر مدت هر چه معلوم و معین شد عمل نمایند والّا به همین طور بخواهند بدون تحقیق یک چنین قدغنی نمایند خیلی مشکل است و ضرر عمده به تجار و تجارتخانه های ایران میخورد.

دکتر اسمعیل خان ـ بنده فرمایشات آقای معین الرعایا را قبول ندارم و حاضرم یکی یکی از مطالب را با ایشان ثابت کنم اولاً کمیسیون تمام دقت های خود را کرده است و تمام اطراف مطلب ار ملاحظه کرده و بعد پیشنهادی به مجلس تقدیم کردهچیزی که تجارتخانه های ایران میتوانند تعرض کنند این است که بگویند من یک مال التجاره تهیه کرده ام باید یک مهلتی به من داده شود از برای اینکه آنها را آب کنم بلی باید به آنها یک مهلت داده شود لیکن اینکه معین الرعایا میفرمایند که اسباب ضرر میشود گمان نمیکنم هیچ کس این عقیده را داشته باشد لیکن در مسئله مهلت آن یک مسئله صحیحی است لذا کمیسیون ۹ ماه را کافی میداند از برای آب کردن مال التجاره اگر مجلس این مدت را کافی نمیداند و زیاد میکند آن مسئله دیگری است اما در خصوص تشکیل مجلس کمیسیون در مقابل این مدتی که معین کرده است با وزارت فوائد عامه قرارداده شده است که مجلسی مرکب از اشخاص با اطلاع و شیمیستها تشکیل کنند و رنگهای ثابت را معرفی نمایند به تمام مراکز قالی بافی آن وقت دیگر تجار حق تعرض یا اظهار شکایت ندارند به واسطه اینکه رنگهای لازم به آنها معرفی شده است و رنگ دارند و رفع احتیاج آنها را میکند وقت دیگر من گمان ندارم لازم داشته باشد یک مدت برای آب کردن مال التجاره لازم دارند و در همان مدت هم که دولت رنگهای ثابت را به آنها معرفی میکند دیگر اشکالی باقی نمیماند.

حاجی محمد اسماعیل کاشف ـ بنده اولاً خیلی تعجب دارم از اینکه در راپورت کمیسیون از شکایت هائی که از خراسان و قائنانت شده است ابدا اشاره نکرده اند ثانیاً آنکه عقده بنده این است که هر مطلبی که مطرح میشود و در آن منافع فقرا است بدوا باید ملاحظه حال آنها ورعایت آنها به وجه اتم بشود باید ملاحظه این را بکنیم که صنعتی که دارند از آن باز نمانند و همیشه ترتیباتی را در نظر داشته باشیم که اسباب اسایش آنها باشد نه اینکه اسباب شکایت آنها بشود و اگر شکایتی از آنها برسد یا نرسد خودمان باید ملاحظه حال آنها را بنمائیم بنده اولاً عرض میکنم با شکایتهائی که از خراسان و جاهای دیگر رسیده است نمیشود بدون اطلاع آنها یک قراری داد که بعد اسباب شکایت آنها بشود پس خوب است اول به آنها اطلاع داد که وکیلی در در این خصوص تعیین نمایند و بفرستند در تهران اینجا یک مجلس از اشخاص با اطلاع و نمایندگان آنها تشکیل شود آن وقت اگر ثابت کردند که دولت اشتباه کرده است و این قدغن مضر است البته چون دولت هم به ملاحظه منافع عموم ملت این اقدام را کرده است البته قانع میشود و با آنکه ثابت میکند که این مدت کم است آن وقت در طول مدت افزوده میشود لیکن بنده اساساً بر ضد قدغن هستم و حاضرم ثابت کنم و در وزارت مالیه هم که اجلاسی شد و در اینخصوص مذاکره به عمل آمد بنده همانجا همین اظهارت را کرده و یک قراری دادیم و به موجب آن به خراسان هم تلگراف کردیم لکن آن قرار معمول نشد در چنین امور که راجع به مطاب عمده عمومی است باید خیلی دقت کرد و ملاحظه حال رعایای ضعیف فقیر را کرد در دهات کوچک یک نفر رعیت میبینم از همان جزئی پشمی که داده یک جوهری به دست می آورد و آن را رنگ میکند و یک قالیچه میبافد و از همان معاش یک سال او میگذرد و در اغلب دهات این معمول است حالا یک مرتبه اگر قدغن شود ملاحظه کنید چندین خانه دار بیمعاش میشوند حالا کاری به آن ندارم عمده قالی بافی و کاخانجات قالی بافی در تهران و اطراف تهران نیست و در بلاد بعید است مثلا در کرمان و آذربایجان و خراسان و قائنات و غیره است در این صورت باید از همانها خواست که اشخاص بصیر در این عمل را به مرکز بفرستند و در اینجا در این خصوص غوررسی بشود معلوم است البته باید قدغن شود کهمن بعد استعمال نشود لیکن باید این مسئله را در نظر داشته باشند که ضرر این قدغن چندان به تجار وارد نمی آید ضرر این عاید فقرای مملکت و رعایا میشود در هر حال مادام که رنگ ثابت تهیه نکرده و به تمام ولایات اعلان نکرده و معرفی نکرده اند ونفرستاده اند به طوریکه به دست هر رعیتی به سهولت بیاید قدغن کردن خیلی مضر است دیگر اینکه باید در نظر داشت که قالی هائیکه قیمتی است به هیچ وجه رنگ جوهری در این استعمال نمیکنند فقط استعمال زنگ جوهری در قالیها ارزان کم قیمت است واغلب قالیهائی که به خارجه حمل میشود قالیهای قیمتی است.

دکتر اسمعیل خان ـ در مسئله رنگ جوهری و غیر ثابت گمان نداشتم یک نفر هم مخالف باشد لکن حالا میبینم آقا اظهار مخالفت میکنند و بنده خیلی متاسفم از اینکه تجار ما این ملاحظه و دور بینی را ندارند که رنگ جوهری غیر ثابت اسباب شکست مال التجاره ما میشود تجار ما تمام نظرشان به منافع انی الحصول است دیگر ملاحظه آتیه را نمیکنند که ضرر به مال التجاره ما وارد خواهد کرد بلکه تمام ما ها همین نظر را داریم که عقب منافع انی الحصول میرویم و نظر به آتیه نداریم صحبت مثلا از معدن که میشود کشف شده آن را میخواهیم گفتگوی رنگ میشود میگوئیم آنکه الان فروش میرود مقدم است والّا این مسلم است که این یک مال التجاره ایران به واسطه استعمال رنگ جوهری به فاصله دو سه سال دیگر به کلی شکست خواهد خورد حالا اگر مجلس شورا میخواهد تصویب کند که رنگ جوهری و غیر ثابت استعمال شود بنده حرفی ندارم.

وکیل الرعایا ـ بنده اساساً تائید میکنم آقایانی که را که عقیده شان رنگ جوهری کلیه باید در ایران ترک شود و این مسئله به اندازه روشن است که محتاج توضیح نیست لکن در چند روز قبل هم اشاره کردند که نظر به آزادی تجارت است و رنگ جوهری هم باید باشد بکن باید دانستکه در چه جلو چه موقع باید استعمال کرد رنگ جوهری را نباید در قالیکه یک عمر باید دوام کند استعمال کند باید در پارچه هائیکه فقط شش ماه دوام میکند استعمال کرد لکن در یک جا با کمیسیون شریک نیستم و آن در مدت مهلت است برای اینکه باید مدت زیدتر معین شود که به فقرا هم ضرر وارد نیاید و مدتی باشد که این قالیهای جوهری به طور آزادی در مملکت گردش نماید که ضرر به صاحبش وارد نیاید و این مدت خیلی کم است لکن اینکه رنگ جوهری به هیچ وجه استعمال نشود چه وقت میشود چه وقت میشود که این مقصود عالی را این مملکت در بر بگیرد آن بعد ازگذشتن یک سال و نیم از اقدامات وزیر فوائد عامه خواهد شد.

دکتر اسمعیل خان- اقای وکیل الرعایا هم در تمام مواد شریک اند با رای کمیسیون مگر در یک ماده که میگویند مهلت داده شود برای اب کردن مال التجاره و موافق ماده اکونومی مملکتی باید مهلت داده شود برای اب کردن مال التجاره این صحیح است و یک مدتی هم کمسیون معین کرده است حال این مدت را کم میدانند یکمسئله است غیر از معایب معمول بودن رنگ جوهری و در زیاد کردن مدت شاید کمسیون هم بپذیرد چنانچه وزارت مالیه ششماه معینکرده بود هم اگر میافزایند مطلبی است علیحده لکن عرض میکنم اگر نه سال هم باین که ماده افزوده شود باز در اخر مدت تجار خواهد گفت بما ضرر واردمیاید.

متین السلطنه ـ نظر به فرمایشات اولیه جناب رئیس تصور میکردم مباحثات کمتر بشود و تصور میکردم در یکی دو جلسه که در این خصوص مذاکرات شد به قدر کفایت مضار و منافع این امر گفته شد مذاکرات امروز منحصر است به اخذ رأی که یک سال یا دو سال معلت داده شود که این قالیهای موجود به فروش برسد ولی میبینم داخل جزئیات شده ایم و تردید دارم در اینکه آیا از جزئیات خارج میشویم یا نمیشویم تا اینکه بنده عرایض خودم را که راجع به جزئیات است ضمیمه سایر جزئیات بکنم بنده تصور میکنم با این همه مذاکرات یکی دو مرتبه سهو کردیم مسئله رنگ جوهری یک مطلبی است که در بدو امر به هر کس اظهار کنی هیچ کس نیست که تصویب نکند که رنگ جوهری برای قالیهای ما بد است بع عبارت آخری مثل یک مطلبی است که بنده مثل میزنم و آقایان محترم تصدیق میکنند فرضا اگر بگوئیم نان خوب است در این مملکت یک من دو قران باشد نه مثل حالا که پیدا نمیشود این خیلی به نظر بد می آید و همه تکذیب میکنند میگویند البته خیلی بد است ولی از نقطه ثروت مملکت اگر نظر کنیم میبینیم در هر مملکتی که نان کرانتر است سایر چیزها هم به همان نسبت است رنگ جوهری هم همینطور است در اولین وهله رنگ جوهری را هر کس میگوید بد است ولی اگر از مطلعین و مصنعین این کار و اشخاصی که در این راه کار کرده اند و سلیقه این امر را میدانند و فرمانهائی که از خارجه میدهند برای بافت این جنس که چه شکل باشد بدانند آن وقت تصدیق میکنند که باید رنگ جوهری باشد و ممکن است چنانچه آقای کاشف فرمودند کم کم تصدیق شود حالا بنده نه به آن انداره هستم که بگویم به کلی بد است نه آنطور که بگویم هیچ عیب ندارد هر دوی این جنس برای این مملکت لازم است هم رنگ جوهری و هم رنگ غیر جوهری اگر امروز مثلا دو کرور قالی رنگ جوهری خارج میشود دو کرور هم قالی به رنگ ثابت خارج میشود و با این مقدار ضرر به صادرات مملکتی وارد می آید در یک صورت ممکن است که تمام این رنگهای جوهری را تبدیل به رنگ ثابت کرد که فوری هر کس که میخواهد شروع به قالی بافی کند به رنگ ثابت شروع نماید و این وقتی میشود که شیمیست ها رنگهای ثابت را معرفی کرده باشند و به سهولت به دست هر رعیتی بیاید و این به عقیده بنده بعد از دو سال ممکن است.

رئیس ـ یک پیشنهادی آقای میرزا ابراهیم خان کرده اند که ۹ ماه به این مدت افزوده شود که جمعاً یکسال و نیم باشد.

اسدالله خان ـ یک قسمت از عرایض بنده را آقای متین السلطنه فرمودند ولی اینکه گفته شد ۹ ماه افزوده شود کم است بنده عقیده ام این است که دو سه سال مهلت داده شود که رنگهای ثابت را امتحان کنند و معرفی کنند به تمام تجارتخانه های قالی بافی و تمام ولایات و این یک مدت زیادی لازم دارد و اینکه الان آلمانیها میخواهند این رنگ نیلی خودشان را به ما بقبولانند ما نمیتوانیم قبول کنیم مگر در صورتیکه ثابت بودن آن به ما معلوم شود و از قراری که شنیدم آن هم ثابت نیست و به موجب تعرفه گمرکی ما که تمام دول قبول کرده ند ما حق مخالفت از ورود رنگهای جوهری داریم و این نیل را وقتی میتوانیم بپذیریم که ثابت شود جوهری نیست والّا بدون تحقیق نمیشود اجاره داد و به تجارت خودمان به این جهت ضرر بزنیم و به تجارت دیگران بیفزائیم.

رئیس ـ حالا اینجا دو پیشنهاد شده است یکی آنکه ۹ ماه افزوده شود به این مدت که کمیسیون تصویب کرده است یکی آنکه از مراکز جهت قالیبافی اشخاص با اطلاع را احضار نمایند و با حضور آنها پس از مذاکرات قرار قطعی داده شود.

دکتر اسمعیل خان ـ آن تکلیف وزارت فوائد عامه است در باب این مدتی که گفته شد خیلی زیاد است برای اینکه اشخاصی که این مدت را کم میدانند میگویند بعضی قالیهای جوهری در دار است و تا پائین بیاید و به فروش برسد یک مدتی لازم خواهد داشت تمام این مدت بیش از شش ماه لازم نیست که قالیهای ناقص تمام شود به این جهت وزارت مالیه هم شش ماه معین کرد کمیسیون سه ماه هم افزود برای اینکه در این مدت آنها به فروش رسیده حمل شود حالا اگر این مدت را کم میدانند خوب است از وزراء سئوال نمایند که از روی چه ماخذ این مدت را معین کرده اند و بعضی میگویند درظرف این مدت باید رنگهای معرفی شود به این جهت این مدت را کم میدانند وزارت علوم قرار داده است پس از یک ماه این مجلس را تشکیل کند و یک ماه هم از برای امتحان رنگها کافی است و در مدت هفت ماه دیگر به تمام نقاط و ولایات رنگهای امتحان شده معرفی خواهد شد.

فاتح الملک ـ بنده گمان میکنم اگر بر مدت افزوده شود ضررهای دیگر متوجه خواهد شد به جهت این که این قالیهای جوهری از سه حال خارج نیست یک مقداری قالیهائی است که بسته انداز برای حرکت به خارجه یک مقداری در دست تجار و متفرقه است که به فروش نرفته است یک مقداری آنها است که در دار است.

رئیس ـ یک قسم دیگر هم هست که پشمش را تازه رنگ کرده اند.

فاتح الملک ـ چهار قسم میشود در هر حال آنها که بسته شده برای حرکت مدت لازم ندارد آنها که متفرقه است پنج ماه کافی است برای خرید و حمل آنها و آنها که سردار است ده ماه برای آنها کافی است با این شقی که جناب رئیس فرمودند ۱۵ ماه هم برای آنها لازم نیست اگر مدت زیاد شود از نو شروع خواهند کرد.

حاجی میرزا رضا خان ـ بنده به مناسبت اینکه عضو کمیسیون فوائد عامه هستم ملاحظات خود را در آن کمیسیون مفصلا اظهار کرده و حالا نیز توضیحا عرض میکنم نظر به راپورت کمیسیون اساساً باید دانست استعمال رنگ جوهری در فرش مجاز است یا ممنوع بنده به دو علت اساسی موقوف شدن رنگ جوهری را لازم میدانم که بعد از قبولی این مسئله باید بعد رد تجدید مدت قدغن مذاکره شود اولاً رنگ جوهری اگر در فرشها استعمال شود من بعد سکته بزرگی بر تجارت و ثروت فرش ایرانی که مرغوب ترین فرشهای عالم است وارد می آید زیرا با وجود خود نمائی فرشهای اناطولی و ازمیر و جاهای دیگر هنوز در فرنگ و امریکا روز به روز رونق این مال التجاره ایران در تزاید است و اگر این رنگ جوهری مجاز بشود مرغوبی فرشهای ایران از فرش تازه و هم از فرش کهنه به کلی زایل میشود پس رجحان فرش کهنه بر فرش جوهری مسلم است و مطلوعی فرش انتیک بر همه صاحبان صنایع عالم مبرهن است چنانکه وجود فرشهای انتیک چندین قرن از زمان سلاطین صفوی در مقبره شیخ صفی در اردبیل اگر به غارت نرفه باشد و یا در زاویه حضرت عبدالاعظیم و سایر اماکن متبرکه خود دلیل واضع است که تجار معتبر اروپ آنها را به قیمت گراف میخیند و این رغبت برای نقش و نگار آنها است که اگر رنگ جوهر مخلوط میبود البته آن گل و بوته در چندین قرن باقی نمیماند خاطر دارم در پانزده سال قبل یک پارچه فرش ایام صفویه را به چندین هزار تومان میخریدند و ارزان نفروختند و ثانیاً موافق فصول نظامنامه گمرکی در شوال ۱۳۱۷ و بعد در رمضان ۱۳۲۷ به همه نمایندگان خارجه و داخله رسما اطلاع دادند که استعمال رنگ جوهری ممنوع است و همه آنها قبول کردند پس در حالیه شکایت تجار ایرانی از ممانعت حمل فروش جوهری ناشی از عجله و بی مطالعه بودن حکم وزارت مالیه است که اگر وزارت تجارت میبود این طور اشکالات نمیشد در هر حال به طوریکه کمیسیون تصویب کرده است بهتر است هر چه زودتر مجلسی از خودمان و عالم شیمیائی و اهل خبره تجار فرش تشکیل یافته تا رنگی در عوض رنگ جوهری که رنگ ثابت و ارزان باشد اتخاذ شود و همه کس میدانند که از چند سال قبل رنگ ثابتی از آلمان معلم شیمیائی اختراع کرده امتحانات داده در تهران اجزا گمرک حتی مسیو لکنت فرانسوی تجزیه کرده که مدتی است در کاخانجات عراق و سایر جاها شیوع دارد در آخر عرایض خود متذکر میشوم بدوا باید آن مجلس تشکیل یابد و بعد قرار استمهال قدغن فرش جوهری داده شود.

نوبری ـ موضوع مطلب در سه امر است یکی آنکه ببینیم رنگ جوهری خوب است یا بد است دوم آنکه یک مدتی بر این مدت اضافه شود سوم آن که یک مجلسی وزیر فوائد عامه تشکیل کند و نتیجه آن مجلس به مجلس بیاید به غیر از این سه موضوع در هرچه صحبت کنیم به عقیده بنده زیاد است.

وکیل التجار ـ میخواهم عرض کنم این فرشهای جوهری چندان اهمیت ندارد و امروز اگر ملاحظه کنیم از تمام قالیهائی که بافته میشود صدی پنج فرش جوهری نیست دیگر آنکه در فقره امتحان و تعرفه رنگها البته این مسئله خیلی خوب است که شیمیست ها امتحان کنند رنگهای ثابت و غیره ثابت را و تعرفه کنند لکن این مسئله را هم باید بدانند که آنها که قالی ثابت رنگ میبافد خودشان رنگ ثابت دارند اگر ممکن است رنگ ثابت ارزان تری تعرفه کنند بهتر است و در خصوص قدغن معلوم است باید رنگ جوهری در مدتی که رنگهای ثابت تعرفه نشده است قدغن باشد مگر از برای قالیهائی که ماقص است و در مراکز جهت قالیبافی باید صورت بدهند قالیهای نا تمام خودشان را به حکام تا دیگر به اسم قالی ناقص شروع به پائین ننمایند.

رئیس ـ خیلی از آقایان اجاره خواسته اند و بنده عقیده ام این است که به قدر کافی مذاکره شده حالا رأی میگیریم در اینکه همان قسم که گفتند از ولایات اشخاص با اطلاع بصیر را بخواهند و در وزارت فوائد عامه مجلسی نمایند هر چه قرار دادند عمل شود حال در این رأی میگیریم اگر تصویب نشد آن وقت در مدت رأی میگیریم.

(گفتند بدوا در خصوص مدت رأی گرفته شود.)

رئیس ـ لازم نیست برای اینکه آنها اگر لازم داشته باشند مدت را هم تعیین میکنند پس در سر همین مسئله اول رأی میگیریم اگر تصویب نشد آن وقت میرویم سر مدت و در آن رأی میگیریم.

دکتر علیخان ـ بنده ایرادی دارم به کمیسیون اینکه میگویند رنگ جوهری بد است و سباب شکست تجارت قالی شده است ما نمیتوانیم به همین حرف آنها اکتفا کنیم باید علت آن را بگویند و به ما بفهمانند که مثلا از روی استاتستیک گمرکی معین شده است فلان قدر تجارت قالی نکث کرده است به علاوه میبینیم تلگراف فرمانفرای آذربایجان میگوید فرش جوهری را در روسیه میخرند اگر در فرنگستان نمیخرند پس معلوم میشود خریدار دارد و دیگر اینکه باید دانست که علت اینکه رنگ جوهری در این مملکت معمول شده است چیست علت نداشتن رنگ ثابت است یا این است که رنگ جوهری ارزان تر است علت را که فهمیدند آن وقت ار راه مطلب داخل شوند و بنده گمان میکنم تشخیص این مطالب با تجار است والّا بدون تحقیق از اصل مطلب نمیشودیک مرتبه یک تجارت عمده را به زمین زد و بعد از مدتی آن وقت در خیال تهیه رنگ باشیم عقیده بنده این است که این رنگ را اول تهیه کنیم بعد از انکهتهیه رنگ کردیم آن وقت قدغن نمائیم که رنگ جوهری استعمال نشود پس رد تمام این مطالب بنده عقیده ام این است که باید تجار را که از این مطالب اطلاع دارند از تهران و ولایات خواست که مجلسی تشکیل بدهند و در این خصوث مذاکره نمایند آن وقت هر چه قرار شد عمل شود.

دکتر اسمعیل خان ـ عرض میکنم اینکه میفرمایند فرمانفرمای آذربایجان فرمودند در یکی از مارشه های قفقازیه به فروش میرسد این خیلی غریب است به ملاحظه اینکه در چهار شهر قفقاز که از رنگ های آبی و قرمز خوششان می آید باید یک تجارت بزرگ در اروپا به زمین بخورد عجیب تر آنکه میگویند عقاید تجار را باید دانست تجار ما اکونومی مملکتی را نمیدانند چیست تجار ما بعضی اینکه به ایشان گفتی باید رنگ ثابت کار کرد به هیچ وجه ملاحظه آتیه را نخواهند داد تصور نمیکنند همین قسم که حال رنگ جوهری استعمال میکنند درپنجاه بعد جال تجارت آنها چه قسم خواهد بود ملاحظه نمیکنید که الان عثمانیها با شما دریک کنفیانس فوق العده هستند شما ابدا ملاحظه نمیکنید در صورتی که تمام دول که زحمت کشیده اند و و میکشند همیشه ملاحظه تجارت خودشان را در آتیه میکند دیکر اینکه اظهار شد کمیسیون دلایل خودش را در بدی استعمال رنگ جوهری بیان نکرده است چون تصور نمیکردیم این دیگر محتاج به ذکر دلیل باشد گمان نمیکردیم کسی بگوید شما رنگ جوهری در قالی های خودتان استعمال کنید آن وقت مال التجاره شما در مارشه های اروپا آب نشود دولت انگلیس که این همه مال التجاره خودش را صحیح و بی عیب کرده است این دلایل حیاتی است که تمام دنیا انرا فهمیده اند خیلی غریب است که در حسیات دلیل میخواهند.

دکتر علیخان ـ بنده عرض نکردم که التیمان بدهید که رنگ جوهری بد است و چرا رنگ جوهری را استعمال میکنند البته به واسطه این است که زنگ ثابت ندارند این واضح است وقتی که میخواهند مال التجاره شما را کساد نمایند رنگی عیر ثابت ترتیب میدهند که مال التجاره شما را به زمین بزنند لکن بنده عرض کردم باید این را ثابت کرده باشید از روز استاتستیک گمرکی که از روزی که رنگ جوهری استعمال شده است این تجارت در سال چقدر ترقی و یا چقدر تنزل کرده است.

رئیس ـ تلگرافی از اهالی عراق در همین موضوع رسیده است قرائت میشود:

(ذکا المک تلگراف را قرائت کرد)

حاصل تلگراف اینکه چندی قبل حکمران عراق تجار و روسای قالی بافی را جمع کرده اظهار داشتند که من بعد رنگ جوهری نباید استعمال شود چون قریب یک کرور تومان قالی در دستگاه است ناتمام التزام دادند که پس از اتمام آنها دیگر قالی جوهری نبافند این ایام تلگرافی از طرف وزارت مالیه رسیده مبنی بر اینکه نباید رنگ جوهری استعمال شود و این ممکن نیست به جهت اینکه یک کرور قالی در کار است و این نمیشود نا تمام بماند لکن بعد از اتمام اینها استعمال نخواهیم کرد.

مرتضی قلیخان ـ در باب اصل این مطلب بنده عقیده ام این است که باید جوهر موقوف شود جوهر سم است برای ثروت مملکت واگر یک نقصی از این راه حاصل میشود از برای عده ای تجار است و قدغن فرش جوهری نفعش ار برای مملکت است لیکن در خصوص مد بنده هم مدت را کم میدانم ۲ سال، ۲ سال و نیم باید باشد و بعد قدغن سخت شود به طوریکه قاچاق هم داده نشود و مذاکره هم کافی است خوب است رأی گرفته شود.

حاج محمد کریمخان ـ چون بنده از قالی بافی صفحات خودمان اطلاع دارم لازم میدانم عرض کنم سابق بر این در ایلات قشقائی خودمان که قالی به رنگ ثابت میبافتند قالی خر می آمد و به قیمت گزاف میخریدند لکن از وقتی که جوهری میبافند دیگر قالی خر نمی آید تا بخرد به این جهت خود قشقائی ها هم التزام داده اند که دیگر رنگ جوهری استعمال نکنند.

معین الرعایا ـ هیچ کس نمیگوید که رنگ جوهری بهتر از ثابت است و این هم باید قدغن شود ولیکن امروز قرار شده است این ترتیب به عین مثل ترتیب سابق است که یک شب یکی از وزراء مینشست به میل شخصی خودش بدون مشاوره با کسی سر ملت پرستیش درد میکرد آن وقت قدغن میکرد که رنگ جوهری نباید استعمال شود غافل از اینکه امروز نصف اهالی ایران قالی باف هستند وقتی هم از مخبر موقتی کمیسیون توضیح میخواهیم مثل این است که مدعی هستند این وظیفه مخبر نیست شما باید اطلاعات خودتان را بگوئید این طور اظهارات صحیح نیست.

ادیب التجار ـ خوب است یک قدری مراعات نظامنامه شود الان مدتی است که بنده اجاره خواسته ام و اجاره داده نشده است و در خصوص رنگ جوهری چنانچه آقای وکیل الرعایا فرمودند یک سال و نیم مهلت لازم است داده شود لکن نه در تاریخ معلوم همان قسم که در کمیسیو قرار شده سات مجلسی از تجا دعوت بشود در وزارت فوائد عامه و در آن مجلس هر چه قرار شد عمل شود و از همان تاریخ ابتدای مهلت را قرار بدهند و رأی گرفتن را حالا به کلی غلط میدانم.

تقی زاده ـ خوب صحبتی بود اگر در اول مجلس به میان آمد که خوب است در موضوعات مجلس مراعات الاهم فالاهم بشود لکن متاسفانه میبینیم خیلی کارهای مهم که مستلزم استقلال مملکت است مانده و امروز این مطلب به میان آمده سابقا هم یک روز پارچه کاغذهای روی میز زیر و رو شده بود امروز هم همانطور شده و بنده از اول میگویم آن چیزی که به اینجا آمده قانونی نیست این یک لایحه قانونی لازم دارد که وزارت مالیه در خصوص قدغن حمل فرش جوهری و استعمال جوهر به مجلس پیشنهاد کند وزارت مالیه یک قدغنی کرده است به میل خودش بعد شکایات از ولایات رسیده است آن شکایات را رجوع به کمیسیون کرده و این راپورت کمیسیون است این نباید بشود یک مطلبی که به مجلس می آید باید صورت قانونی داشته باشد این نشده است و چند جلسه است که در این خصوص عمل کرد مرد آباد و انجمن شاهرود و بسطام صحبت میکنیم در صورتی که مطالبی که به استقلال مملکت متوجه است همین قسم مانده است حالا چرا این مطلب متعلق به قوانین اجتماعی مملکتی قدغن آن عده را از اهل این مملکت گرسنه نگاه بدارد در یک در یک چنین مطلبی نمیشود بدون تامل رأی داد و من میبینم مذاکراتی که در تمام این مدت شده تمام مکررات است مثلا بعضی تکرار حرفهای دیگران را میکنند و همه در اول میگویند این مسئله اساساً منکر ندارد در صورتیکه اساساً منکر دارد و بنده اساساً منکر هستم این به عین مثل مسئله ضرب نقره است در این مملکت که میگفتند از برای مملکت مضر است به طوری این مسئله هم اتفاقی بود که همه مضر میدانستند حتی در بازار هم از هر کس سئوال کنی میگوید مضر است لکن بعد از آنکه تحقیق شد و مطالعات در آن شد معلوم شد که مضر نیست بلکه نافع است فقط به اینکه میگویند فلان مطلب مضر است فلان مطلب نافع نمیشود قانع شد دلیل علمی حسی لازم است پس خود وزیر باید حاضر باشد و دلایل حسی استاتستیکی را بیان کند که به فلان دلیل فرش جوهری مضر است بنده در اینجا زا این همه توضیحات که مخبر کمیسیون و دیگران گفته اند یک حرف اساسی نشنیده ام مگر آنکه دکتر علیخان اظهار کرد و عین مقصود بنده بود ما فقط یک چیزی شنیدیم که فرش جوهری بد است لکن به چه دلیل نمیدانم این باید از روی استاتستیک گمرک معلوم شود فرضا بگویند سنواتی که فرش جوهری نبوده است تجارت قالی سالی پنج کرور تومان میشده و در این چند ساله که فرش جوهری معمول شده سالی فلان قدر کم شده سال اول فلان مقدار سال دوم فلان مقدرا و اگر الان قدغن کنند در سالهای آتیه زیادتر میشود شماها راضی هستید در این بی پولی یک ضرر کلی به ثروت این مملکت بزنید هیچ کس راضی نیست پس در این گونه امور خیلی باید دقت کرد که مبادا در این حال یک ضری متوجه شود امروز معدن روی را سالی صد هزار تومان اجاره میکنند و سال دوم دویست هزار تومان و سال سوم سیصد هزار تومان تمام شماها حاضرید دو سه ساله را تنزیل کنید و سالی پنجاه هزار تومان نقد بگیرید و یکی از آنها هم که رأی میدهد بنده هستم چرا اینکار میکنیم برای احتیاج فوق العاده که امروز داریم پس باید ملاحظه ثروت مملکت را کرد برای اینکه یک محلی که امروز یک اندازه کمک به صادرات مملکت ما میکند همین محل است یک حرفی که اینجا زده شد که وکیل قشقائی گفت که در صفحات جنوب قالی های رنگی را نمیخرند جواب آن همان بود که گفتند در روسیه فرض جوهری خریده میشود معلوم است چون خروج مال التجاره جنوب از همان طرف است شاید خریده نشد اما صفحات آذربایجان نصف بیشتر بلکه دو ثلث قالبهای آن طرف جوهری است و به روسیه مییرود و اینکه گفته شد مجلسی از تجار تشکیل شود در این باب مذاکره شد کافی نیست برای اینکه فقط قوه تجارتی کافی نیست باید قوه اکونومی مملکتی داشته باشند حالا ما یک دسته ای اینجا جمع شده ایم در صورتیکه هر یک قبل از این مشغول یک کاری بوده ایم که ربطی به این عمل نداشته مثلا درمدرسه بوده ایم نحو و صرف میخوانده ایم یا در کارهای دیگر بوده ایم حال میخواهیم یک مرتبه سالی مبالغی به تجارت و ثروت مملکت ضرر بزنیم این تصور نشود که مثلا اگر سالی دو میلیون تجارت قالی است و سالی یک میلیون دو کرور قالی جوهری خارج میشود اگر قدغن شود استعمال رنگ جوهری و خروج میشود اگر قدغن شود استعمال رنگ جوهری و خروج قالی تصور نشود که چهار کرور قالی غیر جوهری خارج میشود خیر همان دو کرور قالی ثابت خواهد خارج شد و سالی دو کرور به ثروت و تجارت این مملکت ضرر وارت خواهد آمد لکن بنده تصدیق میکنم این را که یک مجلسی در وزارت علوم تشکیل شود از علما و تجار و مردمان با اطلاع در علم ثروت و اکونومی مملکتی در این خصوص مذاکره نمایند.

منتصرالسلطان ـ این مسلم است که همیشه احتیاجات راهنما است و هر کس مختاج به چیزی شد و حس احتیاج پیدا کرد در مقام رفع احتیاج بر می آید در چند سال قبل در این مملکت کفش از اروپا و روسیه شمالی سالی بیست هزار جفت کفش وارت میشود و تمام به فروش میرسد فقط احتیاج است وقتی که ما خودمان را محتاج به کفش دیدیم خریدیم همین قسم است که فرش جوهری وقتی که احتیاج خودشانرا به قالیهای جوهری دیدند سفارش دادند و خریدند مخصوصا ً بنده در این مسافرت اخیر دیدم که سفارش میدادند به ایرانی که اغلب قالیهال ارزان حمل نمایند از این رو معلوم میشود که در نقاطی که قالی گران میخواهند یعنی قالیهای ثابت رنگ همان را میخرند و قالی ارزان نمیخرند و هر جا مک قالیهای ارزان میخرند قالی جوهری میخواهند.

محمدهاشم میرزا ـ بنده نه حرف حاج محمد کریم خان را د نفی فرش جوهری نه فرمایشات آقای تقی زاده را در اثبات فرش جوهری دلیل تازه ای نمی بینم بهتر این است که رأی گرفته شود.

رئیس ـ چنانچه عرض کردم اول رأی میگیریم در اینکه مجلس از تجار ولایات و مردمان خبیر در وزارت علوم و فوائد عامه تشکیل شود و هر چه قرار دادند و متفق شدند به مجلس پیشنهاد نمایند.

کاشف ـ آن مدتی که کمیسیون معین کرده است کافی نیست.

رئیس ـ اینجا صحبت از مدت نیست حرف در اساس مطلب است که مجلس تشکیل شود و اساساً در این خصوص مذاکره نمایند حالا رأی میگیریم در اینکه از ولایاتی که شکایت کرده اند و تقریباً مرکز قالی بافی و تجارت قالی است اشخاص با اطلاع را بخواهند در وزارت فوائد عامه و در این خصوص اساساً مذاکره نمایند هر کس همین قسم که گفته شد تصویب میکند قیام نماید.(غلب قیام نمودند.)(در این موقع آقای ذکاالملک راپورت کمیسیون پست و تلگراف راجع به تخفیف قیمت مخابرات ارباب جرائد قرائت نمودند.)

حاجی میرزا رضا خان ـ بنده ماده پنجم لایحه قانونی پست و تلگراف را مخالف اصل بیست و پنجم قانون اساسی میدانم زیرا که در قانون مطرح است.(افشا یا توقیف مخابرات بدون اجازه صاحب تلگراف ممنوع است.)پس در صورتیکه اخبار تلگرافی اخبار نویسان در تحت(سانسور)بیاید به کلی آزادی مخابرات مرتقع میشودو اختیارات را به دست اولیای امور تلگراف و وزراء میدهد هنوز این لایحه قانونی انتشار نیافته آزادی در مخابرات نیست در این صورت از یک طرف تخفیفی در حمل جرائد میدهید از طرف دیگر آزادی مخابرات را محدود میفرمائید.

وکیل الرعایا ـ بنده اساساً بر این عقیده هستم که تخفیفی داده شود و شاید بیش از آنکه خودشان خواسته اند در این موقع بنده لازم میدانم لکن چون به طور کلی ضمیمه این بعضی مطالب راجع به وقایع نگاران میشود و بنده میترسم که کم کم این هم یک دکانی برای مملکت مقابل تلگرافخانه باز شود آن وقت راپورت دهندگان هر چیزی را میخواهند انتشار میدهند از برای آنها تا حال مجازاتی دیده نشده بنده گمان میکنم این لایحه اگر در مجلس بگذرد که یک همچو وقایع نگاری داشته باشیم که آنها به روزنامه ها خبر بدهند و روزنامه ها آن خبر را به تمام مملکت انتشار بدهند اول بایدیک مجازاتی برای آنها معین شود و از مجلس بگذرد که اگر یک راپورت خلاف داد بدانند با وقایع نگار چه باید کرد.

اسدالله میرزا ـ عرض میکنم گویا در راپورت خوب دقت نفرموده اید که بدانید اینها وقایع نگار دولتی نیستند معلوم است فلان جریده وقایع نگار داشته آنها بای کسب اطلاع کنند در تمام ولایات داخله و خارجه و حالا اینها مجبورند که یک حقوقی به او بدهند که در فلان جا اگر یک اتفاقی افتاد او فورا اطلاع تلگرافی بدهد که در فلان نقطه فلان اتفاق افتاده این برای این است که او هم در روزنامه خودش طبع و منتشر کند و آن مسئله که سرکار فرمودید که هر چه بخواهند مینویسند برای این یک ماده آنجا نوشته شده و اگر برخلاف نوشتند که اسباب اغتشاش شود قطعا او مسئول است و این را نمیشود داخل این کرد این ماده برای این است عرض میکنم در تمام ممالک مرسوم است که یک تخفیفی به ارباب جراید میدهند مثلا ده بیست کلمه را یک شاهی میگیرند و عجالتاً چون اینجا تا حال نبوده و میخواهیم تازه شروع کنیم بیشتر از نصف ممکن نیست بعد اگر زیاد شد آن دقت ممکن است از نصف هم کمتر بگیریم مثلا از اینجا به انگلیس نصف مطالبه میکنند و کذالک از اینجا به آلمان نصف قیمت مخابره میکنند.(در این موقع جنال رئیس اظهار رأی گرفتن فرمودند چون برای رأی گرفتن عده کافی نبود قدری تأخیر شد تا آنکه سایر نمایندگان حاضر شدند.)

رئیس ـ حالا رأی میگیریم بر راپورت کمیسیون هر کس تصویب میکند که ماده به ماده داخل مذاکره شویم قیام نماید.

(اکثر نمایندگان قیام نمودند.)

آنگاه شروع به قرائت و شور ماده به ماده لایحه قانونی در باب تخفیف ارباب جرائد گردید در مواد اول و دوم و پنجم که ممکن بود پس از تصویب مجلس قانونی شود در مواد مذکوره مذاکرات لازمه به عمل آمد پس از آن چهار ماده که به کمیسیون قانونی ندانسته بود قرائت شد.)

رئیس ـ یک پیشنهاد اصلاحیه از آقای آدینه محمد خان نماینده محترم ایل جلیل تراکمه رسیده میشود راجع به ماده چهارم این لایحه قانونی.

(آقای ذکا الملک ماده اصلاحیه آقای آدینه محمد خان را قرائت نمودند.)

ایضاً پیشنهاد اصلاحیه آقای دکتر علی خان قرائت شد و ماده اصلاحیه کمیسیون هم در این باب قرائت شد.(شور اول این مواد را کافی دانستند.)آنگاه شروع به قرائت راپورت کمیسیون فوائد عامه در خصوص اجاره باغات و مستغلات دولتی قرائت گردید.

رئیس ـ در مذاکره این راپورت لازم بود وزیر فوائد عامه یا معاون ایشان حاضر باشند لکن علت قرائتش این بود که بدانیم لازم است در مجلس قارئت شود یا خیر.

معززالملک ـ به عقیده بنده این استجاره که به مجلس پیشنهاد شده است از تکلیق مجلس خارج است به جهت اینکه در باب اجاره و استجاره قوانین ما گنگ است یعنی نه صریحا رد میکند و نه از تکالیف مجلس است پس ما باید رجوع کنیم ببینیم در سابق چه شده است اگر رجوع به سابق کنیم چون چند جا اجاره داده شده و هیچ رجوع به مجلس نشده است مثلاً خاصجات بدون تصویب و اطلاع مجلس اجاره داده شده و عمل گذشته است و معادن فیروزه اجاره داده شده و به مجلس رجوع نشده امروز میبینیم اجاره باغات سلطنتب به مجلس آمده یا این غلط آمده است به مجلس یا آن چیزهائیکه شده غلط بوده است که چرا به مجلس نیامده پس برای اینکه وطیفه وزراء معین شود و اساساً هم معین شود که رسیدگی به عمل اجاره از تکالیف مجلس است یا نه اگر هست که ما رسیدگی نماییم والّا بیخود زحمت نکشیم.

منتصرالسلطان ـ وزرای محترم گمان میکنند که این از حق خود وزراء است و این کار هائی که کرده اند و خالصجات را اجاره داده اند در واقع نه این بوده است که حقوق شخصی خود را نمیدانسته اند چون به وزراء از طرف بعضی نمایندگان اخطار شد که اینها از حقوق شخصی مجلس است به این جهت این را به مجلس اظهار کرده است رجوع شد به کمیسیون و این طور مذاکره شد و لکن سابق بر این چون اظهاری نشده بود اگر اجاره داده اند مسئول نبوده اند.

حاجی شیخ علی ـ بنده عقیده ام این است که اینها راجع است به مجلس جهت اینکه در خصوص چاپارخانه سمنان و دامغان که وزارت مالیه پیشنهاد کرده بود مجلس در او مذاکره کرد پس معلوم میشود که اینها هم راجع به مجلس و تکالیف اوست.

میرزا اسدالله خان ـ بنده همراهم با آقای معزز الملک که در این خصوص یک ماده قانونی بنویسیم در کلیه معاملات مستغلات دولتی به طرق مناقصه و مزایده باشد این خودش یک اختیار صحیحی است که ما به وزراء میدهیم وقتی ما میتوانیم به وزراء اخصارکنیم که ببینیم که خطا کرده اند و مسامحه کرده اند لیکن این یک مسئله ای است که ده دستگاه کالسکه داشته باشیم در صورتیکه نان نداریم بخوریم لازم نداریم و اینها هم که به ما قول میدهند که ۴۸ هزار تومان در آخر سال به ما بدهند بنده این کار را لازم میدانم مثل اینکه اگر به بودجه عثمانی ما نگاه کنیم میبینیم بعضی چیزهاشان را که لازم نداشتند فروختند برای اینکه کسری بودجه شان را بپوشانند اینها جزء عمل فوق العاده است هیچ فایده ندارد برای دولت ما.

فاتح الملک ـ اولاً بنده لازم میدانم این از نقطه نظر مجلس بگذرد زیرا که اگر از نقطه نظر مجلس نگذرد و این چها و هشت هزار تومان را به اسم مواجب باغبان میاورند از نقطه نظر مجلس میگذرانند و این فایده هم عاید دولت نمیشود اما اگر در موضوع داخل بشویم بعضی مطالب دیگر هم هست که باید مذاکره شود.

وکیل التجار ـ چون سابقه مطلب را پیش آوردند لازم است عرض کنم سابقه این مطلب این بوده است تمام اینها را به مجلس میاوردند بنده خودم شخصا نمیگویم که حکما باید به مجلس بیایدو یک مدتی وقت مجلس را ضایع کند ولی عرض میکنم چون مسئله مناقصه و مزایده لازم است باید فقط شرایطی را که میدانند مراعات کنند و بعد اعلان کنند کههر کسی زیادتر میدهد بیاید اجاره کند و اساساً عرض میکنم سه چهار نقطه که برای ییلاق یا تفرج سلطنت لازم است مستثنی کنید آن را نمشود اجاره داد.

نوبری ـ بنده قبل از آن که یک ماده قانون اساسی را بخوانم و ثابت کنم که این از حقدق مجلس است به یک ماده ابتدائی با این ماده ثابت میکنم که این از حثوث مسلمه مجلس است و هیچ به اعتقاد بنده نمیشود از این مسئله اغماض کرد و از وکلای محترم استدعا دارم که در جواب عرض بنده بفرمایند که ما اعتماد داریم به هیئت وزراء بنهد هم اعتماددارم ولی این منافی با اعتماد نیست بنده سئوال میکنم که این املاک را که میخواهید به فلان تاجر یا فلان آدم بدهید وزیر حق دارد که به هر کس که دلش میخواهد بدهد؟ مثل اینکه مبالغی از عایدات دولتی را اجاره داد اند وفرا دیگران آمده اند و گفته اند دو مقابل آن را میدهیم و وزیر گفته است که این گذشته است و هیچ نمیتوانیم راضی شویم که این حق از مجلس سلب شود و به یک وزیر داده شود و آن وقت ماده قانون اساسی را میخوانیم.(مواردی که راجع به قسمتی از عایدات بوده قرائت شد.)عایدات عبارت است از مالیات و مال الاجاره که به دولت داده میشود.(یا دارائی دولت.)دارائی همین معدن است خود او را دارائی میگویند و منافع خواه مالیات باشد خواه غیر مالیات(منتقل میشود)و این انتقال هیچ معنی ندارد مگر اجاره و امتیاز و غیر از این دیگر هیچ معنی ندارد عایدات آن است که از املاک حاصل میشود و انتقال یا فروختن معلوم است انتقال غیر از فروختن است بعضی ها میگویند باید لفط اجاره باشد خیر اشخاصی که آشنا باشند میدانند که انتقال لفظ اجاره است لهذا به موجب همین اصل ۲۲ از قانون اساسی این مطلب را از حقوق مسلمه مجلس میدانم و راضی نمیشوم که از او سلب شود.

میرزا ابراهیم خان ـ بنده موافقم با ایشان و میخواستم عرض کنم که باید یک مرکزی داشته باشیم برای اینکه تمام معاملات دولتی و نوشتجات راجع به مالیات و اطلاحات در آنجا جمع شود الان چند قسمت میشود یک قسمتی از این معاملات به وزارت فوائد عامه میرود و قسمتب دروزارت مالیه و قسمتی به وزارت داخله میرود و به موجب همین ماده که فرمودند آنچه راجع بهه عایدات دولتی باشد بنده تصویب میکنم که از نقطه نظر مجلس بگذرد چه ضرر دارد که آنجا تمام اوراق را که به منافع این مملکت است دارا باشد که هر وقتی که لازم شود حاضر باشد و از برای مجلس کمال سهولت داشته باشد و آن هم اوراق صحیح سالم میخواهد و یک مسئله دیگر میخواهم اگر چنانچه این مسئله اجاره باغها رجوع به مجلس نشده بود و در یک کمیسیونی که عبارت از چند نفر نمایندگان بود نشده بود ناچار این گفتگو ها که شد نشده بود و در جای دیگر تا این اندازه که منافع مملکت ملاحظه شده است نمیشد در هر صورت عقیده ام این است که این از وظایف مجلس است و باید از نقطه نظر مجلس بگذرد و مجلس تصویب نماید.

معززالملک ـ بنده یک قدری تفسیر میکنم عرضی را که کردم عرض میکنم قوانین ما در آقا شیخ ابراهیم زنجانی عمل اجاره و استجار گنگ است تفسیر هیچ معلوم نمیشود همین اصل ۲۲ قانون اساسی است که باید خیلی در این آقا شیخ ابراهیم زنجانی مذاکره بشود و معلوم بشود ولی باز عرض میکنم که آن فرمایشی که آقای منتصرالسلطان فرمودند تا وقتیکه به وزیر اخطار نکرده بودند اجارات را به مجلس نمیاوردند و همینکه اخطار شد این است که حالا فرستاده اند این را نمیشود پذیرفت به واسطه اینکه یک وزیر برای اخطار یک وکیلی یک مطلب را رجوع به مجلس نمیکند و این مطالب به جهت اینکه تا وقتیکه رسیدکی به اجاره را از تکلیف جلس خارج میدانستند تا آن وقت بنده هیچ حرفی نداشتم به جهت اینکه همچو تصور میکردم که نظر دولت امروز ها به این نیست ولی حالا که این اجاره باغات و رجوع به مجلس شده است یا این است که وزارت خانه ابدا یک نظر صحیحی در این باب ندارد اگر امروز چیزی رسید میفرستند اگر نرسید نمیفرستند و آن هم یک حد صحیحی در این کار ندارد یا اینکه خیر به کلی عقیده خود را تغییر دادند علی ای حال ما اگر داخل مذاکره این اجاره شویم خود این حکم میکند که اجاره از تکالیف مجلس است آن وقت اجاره های سابق فسخ خواهد شد اما شخص بنده در باب اینکه آیا اجاره از تکالیف مجلس است یا نیست عقیده ام این است که اگر چه کار ما زیاد میشود ولی برای صلاح اندیشی مملکت خوب است که اجاره هم در تکالیف مجلس باشد.

مرتضی قلیخان ـ اگر چه لایحه طبع و توزیع شده و آنچه وکلا نظر کردند در مواد و فصولش بود در اصل مطلب نبود ولی بنده پیشنهاد میکنم که در این باب خوب است دو روز مهلت داده شود که در این دو روزه در آن فکری شود و اساساً در آن رأی داده شود.

اسدالله میرزا ـ بنده عرض میکنم اگر این پیشنهاد را قبول فرمودند دیگر این وقتی که به کمیسیون فوائد عامه آمد شاید میتوانستند عقاید خود را اظهار بدارند لکن در اساس مطلب صحبت نکردند فقط به اصل مسئله وموادش چسبیدند و مذاکره کردند اما عقیده بنده همبن طور که اظهار کردند بر عکس این بود بنده به نظرم می آید که سابق خالصخ جات به مجلس آمد و در این مجلس حالیه مسئله خالصه جات گذشت بدون اینکه به مجلس بیاید و حالا اجاره باغات دولتی آمده است به مجلس و در اصل مطلب بنده گمان میکنم کهبه موجب همین اصلی که نوبری خواندند این از وظائف مجلس باشد در هر صوبت بنده میبینم که اختلافی در بین وکلا شده است واین محتاج به یک اقدام اساسی است و آن اقدام اساسی این است که مجلس یک روزی بیشیند و واضح و روشن کند در دو مسئله عمده که مابهالاحتیاج ماست که کدام یک از حقوق مسلمه مجلس است وکدام حقوق وزراست که ما در هر روز که هر مسئله که پیشنهاد میشود و روز وقت خودمان را صرف این کار نکنیم و دو سه مسئله مهمی را که معلوم نیست تکلیف ماست یا تکلیف وزراء است معلوم کنیم و در این مسئله به خصوص به عقیده بنده تکلیف مجلس است حالا اگر دو مسئله گذشته است که یکی خالصه جات دیگر مسئله معدن است از آنجائی که باید امضاء و مهر دولت را معتبر بدانیم نباید حرفی بزنیم و آن چیزهائی را که گذشته است متزلزل کنیم ولی بنشینیم صحبتی از برای آتیه بکنیم و قاری بگذرانیم که بعد از این دچار زحمات نشویم و این مسئله باغات را عقیده ام این است که چون کمیسیون زحمت کشیده است و چیزی مفید است بنشینید قرار قطعی در این کار بگذارید بعد قرار اساسی در این باب داده شود.

متین السلطنه ـ بلی پنج شش مسئله است که اینجا هر وقت مذاکره میشود قابل توجه اساسی است و بهتر طریقش همین است که شاهزاده اسدالله میرزا فرمودند که یک چند نفری از نمایندگان بنشینند و قراری بگذارند درست معلوم کنند که هر روزه در جزئیات این کار مذاکره نکنیم و آنچه عقیده خود بنده است این است که این از وظیفه مجلس است و بنده عقیده ام این است که کلمات قانون بلکه مفاد آن را باید در نظر داشت در صورتی که ما میدانیم که که یک چاپارخانه که ۲۰۰ تومان یا ۱۰۰ تومان میارزد چون که از عایدات مملکت است باید در مجلس گفتگو شود چگونه میتوانیم بگوئیم که مسئله ۵۰ هزار تومان یک کمتر از وظیفه مجلس خارج است این را بنده مخالف با روح اصل ۲۲ قانون اساسی میدانم وقتی که در یک مسئله که ۲۰۰ تومان میارزد تصویب مجلس لازم است در مسئله ای که ۴۰ یا ۵۰ هزار تومان قیمت دارد لابد تصویب مجلس لازم است اما آن قدریکه راجع به این لایحه است اولاً اگر وزرای محترم این نکته را منظور داشته باشند که یک لایحه را که پیشنهاد میکنند حضور داشته باشند و دفاع کنند یک مقداری از اوقات ما را صرف میکنند شاید در این باب اگر آقایان وزراء تشریف میداشتند بعضی مطالب میگفتند که خیلی چیزها به نظر میامد و کار ما را اسان میکرد بدبختانه میبینیم این نکته ملاحظه نمیشود و قتی که یک مسئله از یک وزارت خانه پیشنهاد میشود و مطرح میشود ابدا کسی از طرف آن وزارت خانه در اینجا نیست که دفاع نماید و آن ملاحظاتی را هم که لازم بوده است که بنمایند نشده است مثلاً خالصه جات را که اجاره دادند هیچ اعلان نکردند و هم چنین سایر چیزها پس خوب است این مطلب را ختم کنیم بنشستن یک جمعی از نمایندگان و گفتگو کردن که آیا این مسئله حق وزراء است یا از وظیفه مجلس است.

محمد هاشم میرزا ـ بنده فرمایش اسدالله میرزا را قبول ندارم به جهت اینکه این حقی نیست که تازه به مجلس داده شود زیرا که مطلبی که سابق در مجلس مطرح شده کاشف از این است که از اول قانون اساسی این مطلب با مجلس بوده است.

وکیل التجار ـ بنده فقط به این کلمه خیال آقایان را متوجه می سازم که آن مسئله تزاید و تناقص است ولی اینجا صریحاً می نویسد (مواردی که قسمتی از عایدات دولتی مستقل می شود یا فروخته می شود باید به تصویب مجلس باشد ) فروخته اند معین کرده است و اگر نگفته بود کهمنتقل یا فروخته می شود می توانستم بگویم غرض از انتقالمان فروختن است اما در این صورت معلوم است غرض از کلمه انتقال اجاره است و صریح است که با مجلس است و سابقه اش هم همین است چنانچه در سابق هم آمده است و بعد از این هر مطلبی که به مجلس می آید باید از طرف وزراء در مجلس باشند و دفاع کنند و توضیحات بدهند که کارها قدری آسانتر شود.

تقی زاده ـ اگر این مسئله اجاره و کنترات اساساً حل نشود هر مسئله که بعد از این به مجلس می آید اسباب تضییع وقت می شود و وزراء همین طور یک مطلبی را به مجلس می آورند و یکی را نمی آورندو سبب می شود که برای استجاره باغات دولتی یک روزی بنشینیم و صحبت کنیم که به مجلس بیاید یا نیاید به عقیده بنده هر چه زودتر باید یک قانونی وضع شود که اجاره و کنترات از تکالیف مجلس هست یا نیست که وظیفه وزراء هم معلوم باشد واینکه گفته می شود که در قانون اساسی هست یا نیست این معنیش این است که الآن می خواهم داخل مذاکرات شویم و بنده خواهم گفت که صریح نیست مجلس نباید همیشه خیال کند که هر کاری به او رجوع شود بهتر است اگر شما خیال کنید و بخواهید بگوئید که اجاره و کنتراتهای مملکت را از شما اجازه بگیرند وهمه روزه اعمال روزانه خود را بیاورند تصور می کنم آن سه روز که مجلس می نشیند فقط کارش تکلیف وزراء معین کردن است حالا اینجا یک مطلب است که به نظر خود بنده سه سال است متوجه آن شده و در مجلس سابق پیشنهاد کردم و تقریباً اتفاق آراء شد که یک مطلبی که طرح می شود باید به اطلاع نمایندگان باشد اینکه اجاره ها به اطلاع مجلس باشد و به مجلس بیاید چه فایده دارد اگر یک فایده جزئی برای آن توانستید اثبات نمائید حاضرم قبول نمایم آن فوائدی که تصور می کنید به اطلاع چند نفر نمایندگان دولت نمی شود ولی به اطلاع ده میلیون نفوس ایران می شود که در موقع اعلان نمایند و ضرور به اطلاع مجلس نیست ولی چیزی که سبب می شود که بگوئیم باید اجاره به مجلس بیاید برای یک نکته است که شاید یک وقتی وزراء یک کاری بی اطلاع ما بکنند و ما را دچار اشکالات سیاسی نمایند و الا وقتی که چند نفر را می آورند برای خودشان کنترات می کنند ربطی به مجلس ندارد واین مطلب را بنده اساساً می دانم که مجلس شورای ملی روح مملکت است و تشکیل آن در ایران برای این است که امور خارجی ما کافه منظم ابشد همین طور در وزارت خارجه آب هم می خورید به مجلس بیاید برای اینکه هر زحمتی که برای ایران حاصل شده است از یک وزارتخانه است باید مجلس یک قانونی وضع کند که هر چه می خواهند به امضای مبارک وزیر برسد باید به مجلس بیاید لکن شاید این را من هم تصدیق کنم ولی آن تصدیقی را که بعضی از آقایان گمان می کنند بنده به هیچ وجه تصور نمی کنم من رأی خواهم داد که این قبیل مطالب نباید به مجلس بیاید مگر آنچه که راجع به وزارت خارجه است بعضی از آقایان می فرمایند نسبت به وزارت خارجه اعتماد داریم اگر این اعتماد از ما سلب شود بنده هیچ شبها خوابم نمی برد.

افتخار الواعظین ـ بنده از آنها هستم که می گویم اصل ۲۲ در اینجا کافی است و انتقال انتقال شرعی است اعم از اینکه به صورت هبه باشد یا بهرچه باشد و اگر چنانچه این از حقوق مجلس نباشد سالی دوازده هزار تومان در فلان معدن وزیر به ملت ضرر می زند و ما هم نمی توانیم حرف بزنیم ولی عرض می کنم وقتی باید به مجلس نیاید که مجبور باشند به اعلان کردن به مزائده ولی تا مادامی که آن قانون وضع نشده است از حقوق مجلس است و اگر مناقصه و مزایده هم شرط نباشد آن وقت می روند فلان معدن را بدون اطلاع و اعلان اجاره می دهند و کلی به مالیه مملکت ضرر می زنند.

آقا شیخ ابراهیم ـ اگر چه مذاکرات زیاد شده است ولی به عقیده بنده چیزهائی را که از مستغلات است حتی تمام عایدات و منافع دولت باید به تصویب مجلس باشد از هر راه که باشد و مال حاضر دولت اگر از آن انتفاع بودن و اجاره دادن به تصویب مجلس نباشم خیلی بعید است تمام اینها باید به تصویب مجلس باشد.

رئیس ـ این مسئله بماند تا اینکه کلیتاً حل شود و باید یک لایحه قانونی نوشته شود و از مجلس بگذرد در حد این ماده . ( راپورت کمیسیون بودجه و رقعه وزارت مالیه د رخصوص ورثه امین الوزاره قرائت شد ).

رئیس ـ تصویب وزارت مالیه (۲۵۱) تومان است مخالفی هم که نیست پس رأی می گیریم به تصویب کمیسیون بودجه ( میرزا مرتضی قلیخان تقاضا نمودند که مجدداً قرائت شود ) قرائت شد.

حاج شیخعلی ـ ما می خواهیم این خورده ریزها را حذف کنیم دو ریال و سه قران و ده شاهی اینها از عادات قدیمه است همان ۴۰ تومان و ۲۰ تومان و ۱۰ تومان باشد.

رئیس ـ این قدرها قابل نیست که مذاکره شود هر کس تصویب کمیسیون را رأی می دهد قیام نماید ( اغلب از وکلا قیام نمودند و اکثریت شد )

(راپورت کمیسیون بودجه راجع بورثه مرحوم میرزا علی اصغرخان مقتول رئیس کمرگ اشنویه قرائت شد).

ادیب التجار ـ خیل آدمها هستند که در راه آزادی مقتول شده اند باید دانست که چیزی دارند یا خیر ؟

رئیس ـ در حقیقت این مسئله در مجلس سابق تا اندازه تحقیقات شده است و اغلب آقایان می دانند این شخص در سرحد مشغول خدمت بوده و در آنجا ریخته اند او را به قتل رسانیده اند مسلم است اگر وراث او چیزی می داشتند از طرف حکومت آذربایجان تصویب نمی شد و علاوه بر آن معلوم است که کسانی که در راه آزادی مقتول شده اند از ورثه آنها رعایتی می شود.

فهیم الملک ـ اغلب از آقایان می دانند که این شخص در سرحد مأمور بود و ریختند به یک ترتیب موحشی او را کشتند و در آن نقطه اغلب از این اتفاقات می افتد و خیلی لازم است که دولت از این قسم مأمورین خود که در اینجاها مأمور و مقتول می شوند رعایت از بازماندگان آنها بنمایند.

رئیس ـ رأی می گیریم هر کس تصویب کمیسیون را تصویب می کند قیام نماید ( تصویب شد )

(راپورت کمیسیون داخله راجع به اظهار اهالی فریدن در استدعای فرستادن یک نفر نماینده به دارالشورا قرائت شد ) .

رئیس ـ اهالی فریدن استدعا کرده اند که اجازهداده شود یک نفر وکیل به مجلس بفرستند و انجمن ولایتی اصفهان هم تصدیق کرده اند لکن نمی شود حق داد چون این دوره دوره تقنینیه است در موقع تصحیح نظامنامه انتخابات ملاحظات خواهد شد در این خصوص رأی نمی گیریم غرض اطلاع آقایان بود.

از جوشقان عریضه رسیده در خصوص فرستادن یک نفر نماینه مستقیماً به مجلس و استدعای تشکیل شعبه عدلیه قرائت شد.

رئیس ـ این هم محض اطلاع است که قرائت شد رجوع می شود به وزارت داخله.

وحید الملک ـ این بنده وقتی که انتخاب شدم برای کمیسیون داخله خیلی وحشت داشتم که شاید کمیسیون کارش زیاد باشد و نتوانم از عهده برآیم در واقع این کمیسیون کمیسیون عرایض شده است و ما بیکار هستیم محض اطلاع عرض شد.

حاجی فاتح الملک ـ کمیسیون نظام هم همین حال را دارد.

وزیر عدلیه ـ لایحه منضمات نظامنامه ثبت اسناد است که سابقاً تقدیم شده است امروز تقدیم می شود و یکی هم می خواستم عرض کنم در خصوص قانون قبول ونگول بروات تجارتی از قرار اظهارکمیسیون عدلیه قوانین الحاقیه خیلی زیاد شده می خواهم عرض کنم مقصود از وزارت عدلیه ازتقدیم این لایحه نه قانون بروات بود بلکه قانون قبول ونکول بروات بود و البته در موقعش قانون بروات هم تقدیم می شود استدعا می کنم زودتر تمام شود.

رئیس ـ موضوع مذاکرات جلسه آتیه شور آخری شعبه محاکمات عسکریه و بودجه موقتی وزارت جنگ و بودجه وزارت داخله و راپورت کمیسیون خارجه راجع به اصلاح وزارت امور خارجه .

وکیل التجار ـ بنده یک طرحی پیشنهاد کردم خیلی اهمیت دارد استدعا می کنم قرائت شود .

حسنعلی خان ـ طرح بنده را هم استدعا می کنم قرائت نمائید.

رئیس ـ در خصوص کمیسیونی که آقای نواب اظهار کردند اگر مجلس تصویب می کند از شعبات انتخاب شود.

( چند نفر از وکلا گفتند در مجلس انتخاب شود )

رئیس ـ پس می ماند برای جلسه آتیه که انتخاب شوند.

( در این موقع رئیس قیام نمودند و مجلس در نیم ساعت از شب گذشته ختم گردید )